Περίοδος μελέτης Οικονομικής Ανάπτυξης και Μεγέθυνσης

Ποιος θα το έλεγε πως θα έβρισκα τόσο ενδιαφέροντα πράγματα
ξαναγυρνώντας πίσω στα φοιτητικά θρανία...

Μικρά tips, που επισήμανα και με ξάφνιασαν...

Από εργασία που παρέδωσα χθες:

Σε ένα ισχυρό κράτος (αυτό στο οποίο δεν υπάρχει ισόρροπη κατανομή

εξουσίας μεταξύ κράτους-κοινωνίας) η απουσία ελέγχου στην

αναδιανεμητική εξουσία της κυβέρνησης και των πολιτικών ελίτ

(που ελέγχουν de jure ή de facto τον κρατικό μηχανισμό)

δημιουργεί περιβάλλον στο οποίο οι προσπάθειες

των πολιτών και οι επενδύσεις αποθαρρύνονται.

Η ανθεκτικότητα ενός κράτους (και μιας κοινωνίας) είναι η ικανότητά του

να πραγματοποιεί μεταρρυθμίσεις που να το βοηθούν να επιβιώσει και να

ανακάμψει έπειτα από εσωτερικές ή εξωτερικές κρίσεις

(European Union Global Strategy 2016).

Η ανθεκτικότητα έχει ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά: εμπεριέχει

την οικονομική ανάπτυξη αλλά και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς

και τη δημοκρατία από τη μεριά του κράτους, και την κινητοποίηση

των αυτο-οργανωνόμενων σχέσεων (αλληλοβοήθεια, αλληλεγγύη,

συνεργασία) της κοινωνίας. Πρακτικά, μιλάμε για βιώσιμη πρόοδο:

οι πολίτες νιώθουν ότι η κατάστασή τους βελτιώνεται ή μπορεί να

βελτιωθεί, αντιμετωπίζονται και περιορίζονται οι επιπτώσεις

καταστροφών, καταπολεμείται η φτώχεια και η ανισότητα,

δημιουργείται ευνοϊκό περιβάλλον για οικονομικές προσπάθειες

και ένταξη περιθωριοποιημένων, προστατεύονται τα ανθρώπινα

και κοινωνικά δικαιώματα, προωθείται ο πολιτισμός, η συνύπαρξη,

η πολυφωνία, ο σεβασμός.

Μάλλον ο Κυριάκος όταν μιλά για ισχυρό κράτος, λοιπόν, ξέρει πάρα πολύ καλά για τι μιλάει:

για μοιρασιά μεταξύ ημών και ημών... Και η πλέμπα, στην τύχη της. Παλιά μας τέχνη ....

Κι αυτή η European Union Global Strategy 2016, φαντάζομαι δεν υπήρχε όταν

μας επιβλήθηκαν τα μνημόνια, είναι προϊόν του 2016, και συμπεριλαμβάνει

αντιμετώπιση φτώχειας και ανισότητας, ένταξη

περιθωριοποιημένων, προστασία ανθρώπινων και κοινωνικών δικαιωμάτων...

Μπορούμε άρα να είμαστε περήφανοι 

για την ελληνική κοινωνία που απεδείχθη 

ανθεκτική, κατά τον ορισμό, ασχέτως 

πολιτικών και άλλων πεποιθήσεων,

αντιμετωπίζοντας ανθρωπιστικά και 

το θέμα της μετανάστευσης μέσα στην κρίση;;;

Ψηφίζω ανθεκτικό και ανίσχυρο κράτος,

τώρα που ξέρω περί τίνος πρόκειται.

Το δημοκρατικό παράδοξο

Το ράγισμα του ποδιού μου, μια μέρα πριν από τον φετινό αγιασμό στα σχολειά, με καθήλωσε εντός οικίας. Πράγμα όχι τόσο δυσάρεστο εν τέλει, αφού ξεκουράστηκα, μοιράστηκα ευθύνες και επιτέλους διάβασα μερικά από τα αδιάβαστα της βιβλιοθήκης, που σωρεύονται. Τώρα που προσπαθώ να τελειώσω και το περίφημο Οικονομικό της Νομικής, τα ενδιαφέροντα έχουν πάλι διευρυνθεί και, σε συνάφεια με τα πτυχιακά μαθήματα, διάβασα το Επανεξετάζοντας την ανισότητα του Αμάρτυα Σεν, και το Δημοκρατικό Παράδοξο της Σαντάλ Μουφ, βιβλία του 2004 και τα δύο (όλως τυχαίως).     Διάβασα επίσης λογοτεχνία, ποίηση, άσε που μια επταετία μετά, από το κλείσιμο της Ελευθεροτυπίας, ασχολήθηκα και έλυσα sudoku!!   

Μια μέρα πριν από την ορθοπεδικό και, ελπίζω, την απελευθέρωσή μου σταδιακά από το νάρθηκα, βάζω κάτω τον εαυτό μου να γράψει κάτι γι' αυτό το νεκρό-δημιουργικό διάλειμμα.

  Εντυπωσιάστηκα από το βιβλίο της  Μουφ, όχι μόνο επειδή εμπνέεται από και  τολμηρά αντιπαρατίθεται με τέρατα της  σύγχρονης σκέψης (Βιτγκενστάιν, Ντεριντά, Φρόιντ,  Λακάν, Ζίζεκ, Σμιτ, Χάμπερμας, Ρόουλς,  Γκίντενς), όχι μόνο γιατί με βρίσκει  σύμφωνη η σύλληψη του "αγωνιστικού  πλουραλισμού", που τοποθετεί απέναντι  στη δημοκρατική κοινωνία όχι έναν  εχθρό αλλά έναν αντίπαλο,  αναγνωρίζοντας τη βία και το πάθος των πολιτών, αλλά κυρίως για το πόσο προφητική είναι η ανάλυσή της για την άνοδο της ακροδεξιάς, αφού "η ρηχή κοινωνική ομοφωνία, αντί να συνιστά σημάδι προόδου, θέτει σε κίνδυνο τους δημοκρατικούς θεσμούς".

Αλίευσα από το διαδίκτυο (https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/sas/article/view/587/587) και την επιθεώρηση πολιτικής και ηθικής θεωρίας Επιστήμη και Κοινωνία ένα κείμενο της εποχής που τελειώνει ως εξής:

Συμπερασματικά, το έργο της Mouffe ξαφνιάζει γιατί μας μιλάει καθαρά
πολιτικά, μια ‘γλώσσα’ που, στη σημερινή εποχή, φαίνεται να έχουμε ξεχά-
σει, εξαιτίας της αδιαμφισβήτητης κυριαρχίας τόσο του νεοφιλελευθερισμού
όσο και του μπλερισμού που αποφαίνεται το τέλος του ‘πολιτικού’ (the end
of politics). Εν αντιθέσει, το έργο της Mouffe επαναπροσδιορίζει τους όρους
και περιγράφει εκ νέου το προφίλ της σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας
αλλά και του ‘πολιτικού’. Μας υπενθυμίζει το πλούσιο δυναμικό που φέρει
η δημοκρατική παράδοση και, έμμεσα, μας προσκαλεί να αναλάβουμε τις
πολιτικές μας ευθύνες απέναντι σε αυτήν. Ευθύνες που, ίσως, προδιαγρά­
φουν και το ίδιο μας το μέλλον.

Πωλίνα Ταμπακάκη

Ειδικότερα για το πώς η απώθηση των παθών οδηγεί στο φούντωμα (που από τότε μέχρι τώρα, σχεδόν μια εικοσαετία μετά, ογκώθηκε, αφού το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 2000) των ακροδεξιών μορφωμάτων, που λέει και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, παραθέτω από το κείμενο του Θανάση Βασιλείου (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 23/5/2004, http://www.protoporia.gr/to-dimokratiko-paradoxo-p-217789.html) το τμήμα που συνοπτικά το παρουσιάζει:
Η απώθηση του πάθους, λέει η Mouffe, ήταν αναγκαία προϋπόθεση της Εγκυκλοπαίδειας και του μύθου ενός κοινωνικού συμβολαίου όπου οι αμοιβαίες σχέσεις θα ελάμβαναν τη μορφή διαφανούς επικοινωνίας μεταξύ των κοινωνών. Όλος αυτός ο σχηματισμός, κατόρθωσε να δώσει την εντύπωση ότι, χωρίς αντιπαράθεση, τα πράγματα μπορούν να οδηγηθούν σε κατάσταση κατευνασμού και συμφιλίωσης. Ιδού ο πάγκος με τις ευκαιρίες: η έκπτωση της πολιτικής σε άνευρη διαδικασία επικύρωσης των επιταγών της αγοράς.

Τα αποτελέσματα της απώθησης

Η παγίδα της συναίνεσης μετέθεσε τη λύση των πιεστικών προβλημάτων και ταυτόχρονα οδήγησε στην κρίση των ριζοσπαστικών προταγμάτων, στο (νέο)φιλελεύθερο τέλος της ιστορίας, στη λοιδορία της συμμετοχής και στο δημοκρατικό έλλειμμα. Η έξοδος του κράτους πρόνοιας, ο άγριος καπιταλισμός της παγκοσμιοποίησης, η πολιτική αδιαφορία και η απορία του ψηφοφόρου μπρος στην κάλπη, είναι τα αναμενόμενα συμπτώματα της απουσίας των συγκρούσεων. Η απώθηση των ρήξεων, μεταξύ άλλων, είναι αυτή που προκάλεσε τη μετάλλαξη της ταυτότητας της αριστεράς, μέλη της οποίας σύρθηκαν στη φαντασίωση της πραγμάτωσης μιας πλουραλιστικής φιλελεύθερης δημοκρατίας και πολιτικών «τρίτου δρόμου». Το «τέλος της ιστορίας» ήταν και το τέλος του Πολιτικού. Ο ελεύθερος χώρος καταλήφθηκε από την αναπτυσσόμενη λαϊκιστική δεξιά.

Φαντάζομαι πώς το ράγισμα του ποδιού μου βοήθησε σε αυτή την περίοδο να δώσω χώρο στον αναστοχασμό πάνω σε θέματα που δεν είναι της τρέχουσας καθημερινότητας αλλά καθορίζουν το πώς σκέφτεται κανείς την καθημερινότητα και πώς επανεντάσσεται σ' αυτήν μετά το καλοκαίρι, ενόψει δε και των οψέποτε εκλογών, περιλαμβανομένων και των ευρωπαϊκών. 

Γιατί αν νομίσαμε πως οι εκλογές είναι κάτι δευτερεύον, η εκλογή Τραμπ ξαναθύμισε γιατί δεν μπορούμε να θεωρούμε τίποτα δεδομένο, κι ελπίζω πως όλες οι μειονότητες που δεν πήγαν καν να ψηφίσουν, την επόμενη φορά θα τρέξουν προς προάσπιση των όποιων κεκτημένων τους. Και νομίζω πως ο αγωνιστικός πλουραλισμός τον οποίο εισάγει η Μουφ δεν περιορίζεται μόνο στο διακύβευμα της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Εφαρμόζεται σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας και σε κάθε διεκδίκηση, μικρή ή μεγάλη, προσωπική ή κοινωνική. Επιστρέφω στο βιβλίο:

Μιλώντας για την παγκοσμιοποίηση της υποχώρησης της δημοκρατίας δίνει το παράδειγμα του τότε "οικτρού θεάματος της πολιτικής αντιπαράθεσης στις ΗΠΑ" της εποχής Κλίντον, προοικονομώντας την εκλογή Τραμπ: 

...ανανέωσε τη θητεία του "καθώς εξουδετέρωσε τους αντιπάλους του με την επιδέξια αφομοίωση ρεπουμπλικανικών ιδεών που είχαν απήχηση στους ψηφοφόρους και τη συνάρθρωσή τους με αριστερές πολιτικές στα θέματα της άμβλωσης και της εκπαίδευσης. Αλλά το κόστος ήταν ο περαιτέρω εκμαυλισμός μιας ήδη αποδυναμωμένης δημόσιας σφαίρας. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η έλλειψη δημοκρατικής αντιπαράθεσης γύρω από πραγματικές εναλλακτικές επιλογές στην πολιτική οδηγεί στην εκδήλωση των ανταγωνισμών με μορφές που υπονομεύουν την ίδια τη βάση της δημοκρατικής πολιτικής σφαίρας"...

Προχωρώντας από τα δεδομένα στην πολιτική θεωρία, η Μουφ καταλήγει: " Η δεσπόζουσα προσέγγιση  στην πολιτική θεωρία δεν μπορεί καθόλου, δυστυχώς, να μας βοηθήσει στην κατανόηση των σημερινών εξελίξεων... Για το λόγο αυτό, ενάντια στα δύο πρότυπα δημοκρατικής πολιτικής, το "αθροιστικό", που την ανάγει σε διαπραγματεύσεις συμφερόντων, και το "διαβουλευτικό" ή "διαλογικό", που πρεσβεύει ότι οι αποφάσεις σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος θα πρέπει να πηγάζουν από την ελεύθερη και απρόσκοπτη διαβούλευση όλων, έχω υποστηρίξει μια θεώρηση της δημοκρατικής πολιτικής ως "αγωνιστικού πλουραλισμού", για να τονίσω ακριβώς ότι το κύριο πρόβλημα στην πολιτική της σύγχρονης δημοκρατίας είναι η μετατροπή του ανταγωνισμού σε αγωνισμό. Κατά την άποψή μου, στόχος της πολιτικής στη δημοκρατία θα πρέπει να είναι η διαμόρφωση ενός πλαισίου που να επιτρέπει στις συγκρούσεις να πάρουν τη μορφή αγωνιστικής αντιπαράθεσης μεταξύ αντιπάλων, αντί να εκδηλώνονται ως ανταγωνιστική πάλη μεταξύ εχθρών...

Αν αποδεχτούμε ότι αυτός ο τύπος αγωνιστικής αντιπαράθεσης αποτελεί το διακριτικό γνώρισμα της πλουραλιστικής δημοκρατίας, γίνεται αμέσως φανερό γιατί αυτή η δημοκρατία απαιτεί τη δημιουργία συλλογικών ταυτοτήτων γύρω από σαφώς διακριτές θέσεις, καθώς και τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε πραγματικά εναλλακτικές προτάσεις. Αυτή ακριβώς είναι η διάκριση αριστερά-δεξιά. Η αντίθεση αριστερά-δεξιά είναι ο τρόπος με τον οποίο μορφοποιείται και θεσμίζεται η νόμιμη σύγκρουση. Στην περίπτωση που το πλαίσιο αυτό δεν υφίσταται ή έχει αποδυναμωθεί, η διαδικασία της μετατροπής του ανταγωνισμού σε αγωνισμό παρεμποδίζεται, πράγμα που μπορεί να έχει αδήριτες συνέπειες για τη δημοκρατία. Για το λόγο αυτό, αναφορές στο "τέλος της πολιτικής" και στο παρωχημένο της διάκρισης αριστερά-δεξιά δεν θα πρέπει να προκαλούν ενθουσιασμό, αλλά ανησυχία. Δεν χωρά αμφιβολία ότι το παραδοσιακό πλαίσιο πρέπει να αναθεωρηθεί εις βάθος, και δεν τίθεται θέμα επιστροφής στα παλιά συνθήματα και τις δογματικές βεβαιότητες. Θα ήταν, όμως, σφάλμα να πιστέψουμε ότι ο διαχωρισμός αυτός μπορεί να ξεπεραστεί και ότι είναι δυνατό να υπάρξει ριζοσπαστική πολιτική χωρίς τον ορισμό ενός αντιπάλου". 

Στην ανάλυσή της η Μουφ κάνει επίσης πολλές αναφορές στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα της εποχής και στον δεξιό λαϊκιστικό δημαγωγικό λόγο:
"Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι, εδώ και αρκετές δεκαετίες, επήλθαν σημαντικές αλλαγές στις ευρωπαϊκές χώρες χωρίς, στην πραγματικότητα, να ζητηθεί η γνώμη του λαού σχετικά με πιθανές εναλλακτικές δυνατότητες. Δεν προκαλεί έκπληξη, συνεπώς, ότι υπάρχει ένα αίσθημα δυσαρέσκειας μεταξύ όλων εκείνων που δεν έχουν ωφεληθεί από τις αλλαγές αυτές ή που αισθάνονται ότι θέτουν σε κίνδυνο τις προοπτικές του μέλλοντός τους. Όσο τα παραδοσιακά κόμματα αρνούνται να εγκύψουν σε αυτά τα θέματα, με τον ισχυρισμό ότι οι εξελίξεις αυτές είναι νομοτελειακές και ότι δεν υπάρχει εναλλακτική επιλογή απέναντι στο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα παγκοσμιοποίησης, είναι πιθανή η συνέχιση της ανόδου των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων. Σίγουρα, πάντως, η ηθική καταδίκη δεν πρόκειται να τα κάνει να εξαφανιστούν, αν δεν φέρει κιόλας το αντίθετο αποτέλεσμα...

Τα προβλήματα που οδήγησαν στην ανάδυση του δεξιού λαϊκισμού δεν θα εκλείψουν αν δεν επέλθει μια βαθιά αλλαγή στην πολιτική λειτουργία της δημοκρατίας. Αν δεν καταβληθεί μια σοβαρή προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα δημοκρατίας που χαρακτηρίζει τη "μεταπολιτική" εποχή της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας και δεν καταπολεμηθεί η όξυνση των ανισοτήτων που αυτή δημιούργησε, οι διάφορες μορφές δυσαρέσκειας θα διαιωνιστούν. Και υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να λάβουν πιο βίαιες μορφές...".

Αγαπητέ Αλέξη, αγαπητή Δανάη, αγαπητέ Φάνη                          

Σας άκουσα στο Nosotros μεταξύ άλλων που μίλησαν για την «αυτονομία στη νέα ποίηση», στο τέλος μιας περίεργης μέρας*. Μου αρέσει να έρχομαι να σας ακούω. Κι όταν λέω εσάς, μιλώ για τους νεώτερους ποιητές, που ως ένα σύνολο με πολλά υποσύνολα, κάποια τεμνόμενα, έχει κατορθώσει να χαράσσει διαδρομές στην Αθήνα, αλλά και εκτός (π.χ. Θράκα, Βακχικόν), να συνομιλεί και να διαφωνεί, να διοργανώνει μη τυπικές, επιτελεστικές θα λέγαμε συναντήσεις, να διαλέγεται με τον εαυτό του και την ποίηση.

Βέβαια, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, εδώ και κάποια χρόνια είναι μια περίοδος που, στην Αθήνα, υπάρχουν κάμποσοι ακόμη κύκλοι ή πυρήνες ποιητών: ο Κύκλος Ποιητών, με πολλά αλλοδαπά μέλη, ο κύκλος μτλγ του Ιωαννίδη στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, ο κύκλος των έντυπων περιοδικών (π.χ. Βλαβιανός και Ποιητική, Κρεμμύδας και Μανδραγόρας, Παπαγεωργίου – Δημητρούλια και Ποιητικά, Κατερίνα Ηλιοπούλου και Φάρμακο, Νέο Πλανόδιον και Κουτσουρέλης, Poetix και Σιώτης κ.λπ.), αυτός των ηλεκτρονικών, που πολλαπλασιάζονται (Βεντούρας και Poeticanet, Ρούβαλης και Poema, Αγγελής και Φρέαρ κ.λπ. κ.λπ., τα δε νεώτερα τα γνωρίζετε πολύ καλύτερα από μένα).  Ας μην ξεχνάμε το Συμπόσιο Ποίησης της Πάτρας, φέτος αφιερωμένο στο διαδίκτυο και το Τμήμα Δημιουργικής Γραφής της Φλώρινας, ως δύο ακόμη έκκεντρους πόλους, και το Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης της Αθήνας.

Ζείτε σ’ ένα δίκτυο, και ποιητικό, και προσπαθείτε να λειτουργήσετε τον δικό σας κόμβο, σημείο εκπομπής και λήψης ταυτόχρονα.

Επιτρέψτε μου, τώρα, να απευθυνθώ πιο προσωπικά, αλλά πάλι σ’ ένα πρόσωπο πολυσυλλεκτικό.

Αγαπητέ Αλέξη, σε γνώρισα όταν διάβασες ποίηση στον

Υμηττό, σ’ ένα μπαράκι˙ ήρθα με την κόρη μου κι ευλόγως νόμισες πως αυτή είναι που γράφει ποίηση. Στην παρουσίαση του βιβλίου μου πιστεύω γνωρίστηκες με δύο εξαίρετους ποιητές, τον Γ. Τζανετάκη και την Αλεξάνδρα Πλαστήρα, ανθρώπους σεμνότατους αμφότερους. Θα θυμάσαι ότι ο Γιάννης έκανε πάνω από 10 χρόνια για να βγάλει το βιβλίο του (τουλάχιστον πήρε το βραβείο του Αναγνώστη γι’ αυτό), η Αλεξάνδρα δεν τα έχει καταφέρει ακόμη. Θέλω να πω πως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ποιητές που δεν έχουν ενταχθεί σε κάποιο δίκτυο, που δεν χρησιμοποίησαν τις γνωριμίες τους ή δεν έκαναν δημόσιες σχέσεις για να βγάλουν τα βιβλία τους ήταν καταδικασμένοι να είναι ανάδελφοι.**

Συνηγορώ λοιπόν στην ακόρεστη δίψα σου για ένα νέο τρόπο συναδέλφωσης-διαδικτύωσης-ώσμωσης με τους γύρω και όχι μόνο συνήλικους ποιητές (ίσως πέρα από επιλογή και από ανάγκη, λόγω της εγγενούς διπλότητάς σου), που διέκρινα εξαρχής.

Αγαπητή Δανάη, γνωριζόμαστε λίγο, θα μου επιτρέψεις να επικεντρωθώ στο θέμα της ορατότητας των LGBT, όπως το έθεσες στην παρέμβασή σου. Έχω φίλους ομοφυλόφιλους σ’ όλες τις ηλικιακές γκάμες: 50+, 45άρηδες, 20+. Θα ήθελα να υποστηρίξω πως οι χωρίς φωνή, και μάλιστα στο διηνεκές, είναι αυτοί των 50+. Δεν είχαν ποτέ και ακόμη δεν έχουν βρει έναν τόπο να σταθούν δείχνοντας το πρόσωπό τους. Κρύβονταν απ’ τους γονείς τους, παντρεύονταν χωρίς τη θέλησή τους, κρύβονταν άρα κι απ’ τα παιδιά τους και από τη γειτονιά και στη δουλειά και παντού. Έζησαν σε μιαν Αθήνα όπου υπήρχε ένας και μόνο χώρος συνεύρεσης, το τεϊοποτείον De Profundis.

H γενιά των 45άρηδων, τουλάχιστον δεν είναι σχιζοφρενής ως προς αυτό, φαντάζομαι ζορίστηκε αρκετά στην αρχή μέχρις ότου αποδεχτεί τη διαφορετικότητά της, όμως τώρα ζει με την αποδοχή του ανεκτικού περίγυρου, κάνει σύμφωνα συμβίωσης, αν θέλει, και ψάχνει για παρένθετη μητέρα. Δεν μετρούνται πια τα συναφή μπαράκια που έχουν ξεφυτρώσει.

Η γενιά των 20+, τέλος, με γονείς σαν του λόγου μου (που επεξεργάστηκαν θεωρητικά, διεκδίκησαν εν τοις πράγμασι, προσπάθησαν και προσπαθούν να εμπεδώσουν την ισότητα στα σπίτια τους), στην Αθήνα αλλά και σ’ όλες τις πρωτεύουσες του δυτικού κόσμου (προ Τραμπ, τουλάχιστον), ζει, δουλεύει ή ψάχνει για δουλειά, πάει ταξίδια με το σύντροφο της αρεσκείας της και είναι ορατή, χωρίς να ουρλιάζει, ενώ πολλοί από μας κι απ’ τα παιδιά μας συμμετέχουν στο Athens Pride. Δεν αμφισβητώ πάντως πως η ελληνική επαρχία αποδεδειγμένα είναι δυστυχώς αλλού, όπως και σε πλείστα άλλα θέματα.

Πάντως, το να αποδεχτούμε τον εαυτό μας, τη σκέψη μας, την οικογένειά μας, όλα τα πεδία που μας συγκροτούν, περιλαμβανομένου του φύλου και της σεξουαλικότητας, ως διαφορετικά, είναι μια εντελώς προσωπική διαδικασία, υπαρξιακής τάξης. Άλλωστε, ζούμε στη δυτική κοινωνία που, ως άλλοθι μάλλον και για να είμαστε πειθήνιοι καταναλωτές, θεσμοθετεί αργά, αλλά σταθερά, υπέρ των ατομικών δικαιωμάτων, καταργώντας δυστυχώς στην πράξη τα κοινωνικά. 

Επιπλέον, στον περίγυρό μας εκτός των σεξουαλικά διαφορετικών υπήρξαν και υπάρχουν άλλες, πολύ πιο δυσδιάκριτες κατηγορίες: διπολικοί, ανάπηροι, αυτιστικοί, νοητικά υστερούντες, άνθρωποι σχεδόν αόρατοι και χωρίς φωνή, που παλεύουν επίσης συνεχώς με τη ζωή. Μπορούμε νομίζω να ρωτήσουμε γι’ αυτά τα θέματα και τη συνομιλήτρια ποιήτρια Μ. Κουλούρη. 

Όσο για μας τις γυναίκες, νομίζω έχουμε τη φωνή μας πια, αλλά και μακρύ δρόμο μπροστά μας: ας συμπαρασταθούμε στις αδελφές μας με τις μπούργκες, ας μιλήσουμε για την πορνογραφία και τη διακίνηση σαρκός (ανδρικής και γυναικείας, ανήλικης και ενήλικης), ας εισχωρήσουμε στο σύστημα να παλέψουμε από μέσα, ας εμπεδώσουμε την ισότητα των φύλων στην καθημερινότητα και στα σπίτια μας, ας στηρίζουμε τα παιδιά μας στις όποιες επιλογές τους.

Αγαπητέ Φάνη, δεν γνωριζόμασταν μέχρι σήμερα, αλλά παρ’ ολίγο να μου κάνεις μάθημα μαζί με τη συμφοιτήτρια Χρυσάνθη, που τυχαίως σας ακούσαμε μαζί. Ας σου πω λοιπόν κάποια πράγματα για μένα. Στα 20 μου παράτησα το παν/μιο (Οικονομικό Νομικής)***. Σ’ αυτό συνετέλεσαν δύο παράγοντες: Αφενός ο ίδιος ο τομέας, που από πολύ νωρίς μου κατέδειξε σαφώς ότι όχι μόνο δεν πρόκειται να καταργηθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο (όπως θα επιθυμούσαμε όλοι οι παρόντες στο Nosotros φαντάζομαι), αλλά επιπλέον πως εκεί μέσα βρισκόμασταν για να γίνουμε άσοι σ’ αυτήν ακριβώς την εκμετάλλευση, με αναβαθμισμένα εργαλεία. Αφετέρου, γιατί αυτό που ήθελα κυρίως ήταν η αυτονομία μου. Έφυγα από το σπίτι μου με ένα 50άρικο, έκανα ό,τι δουλειά φανταστείς, μπήκα χάρη στις γνώσεις μου στη γλώσσα στη φυλλάδα Αυριανή, με ωράριο 9μμ-3πμ και βέβαια περίμενα το πρώτο πρωινό λεωφορείο για να φύγω.

Αργότερα κατάφερα να αγοράσω με δόσεις και μια μοτοσυκλέτα (τύπου τσόπερ, για να φτάνουν τα πόδια μου) ώστε να πηγαινοέρχομαι τις δύσκολες ώρες, κατακτώντας έτσι κι ένα μεγάλο κομμάτι ειδικότερης ανεξαρτησίας, στο πλαίσιο της γενικότερης, που τη διεκδικούσα και στους εκάστοτε χώρους δουλειάς, προσέχοντας να μη χωθώ σε κυκλώματα, αρνούμενη θέσεις πιο εμπλεκόμενες, διαλέγοντας πολύ επιλεκτικά τις παρέες μου. Πάντα μπροστά όταν αδικούνταν κάποιος συνάδελφος, υποχωρώντας συνήθως για να μην οξύνονται τα πράγματα μεταξύ μας, διεκδικώντας όταν έπρεπε και ούσα αλληλέγγυα όταν χρειαζόταν.

Δούλεψα σε πολύ ενδιαφέρουσες εφημερίδες (απ' όπου και οι δημοσιεύσεις και γελοιογραφίες εποχής): Γνώμη,  Κυρ. Νέα, Πρώτη, Καθημερινή, κι όταν αποφάσισα πως παρά τη σταθερότητα του μαγαζιού δεν άντεχα άλλο τα κείμενα που διόρθωνα εκεί, έβαλα πλώρη για την Ελευθεροτυπία. Ενδιαφέρουσα πορεία, θα έλεγε κανείς. Πράγματι, εκτός απ’ το τέλος της, το κλείσιμο της εφημερίδας, τους εκατοντάδες απολυμένους και αναποζημίωτους, το βάραθρο της κρίσης που άνοιξε μπροστά σε όλους μας.

Στο πλαίσιο μάλιστα της αλληλεγγύης, είχα δανείσει αρκετά χρήματα, την περίοδο που μπορούσα βέβαια, σε δύο κοντινούς μου ανθρώπους: άνδρα και γυναίκα, αριστερό και δεξιά. Τα δικά μου χρέη, αυτά των φίλων μου, οι οικογενειακές ανάγκες (έχω 3 κόρες), η ανεργία του συντρόφου μου συσσωρεύτηκαν, κατέκλυσαν το σύμπαν μου. Βγήκα αναγκαστικά στη σύνταξη (θετικό και αρνητικό), περιμένω δίκη ρύθμισης με το νόμο της (αγίας****) Κατσέλη, γύρισα με την οικογένειά μου στο πατρικό μου, ξεκίνησα μια δεύτερη, κρυφή, καριέρα, έτρεχα από παλιότερα και τρέχω πάντα σε σεμινάρια, επιμορφώσεις και συζητήσεις, είμαι μέλος σε ομάδες ανάγνωσης, βλ. http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=261110, διαβάζω και διορθώνω λογοτεχνία και δοκίμιο, γράφω ενίοτε πεζό, κυρίως όμως ποίηση, όχι ως αντίδοτο, μα ως τέχνη με απαιτήσεις, ως κάθαρση ψυχής και ως μαρτυρία (εφημεριδάνθρωπος γαρ, τι να κάνουμε), παίρνω όταν μπορώ κάποιες κοινωνικές πρωτοβουλίες, δες http://mynologio.blogspot.com/2017/.

Συνολικά είχα ορισμένους μπούσουλες: αυτονομία πολιτική, ανεξαρτησία γνώμης και οικονομική, προσωπική ηθική και αλληλεγγύη προς τους άλλους αλλά (πήρα φαίνεται ως αντίδωρο) και αυτή των άλλων προς την οικογένειά μου, όποτε χρειάστηκε. Συνολικά είμαι sui generis προσωπικότητα, κάτι σαν αγοροκόριτσο που αρνείται να γεράσει, παρά τα χρόνια και τα παιδιά, άλλοι θα με έλεγαν γεροντοφρικιό. Μια τέτοια τακτική, ένα τέτοιο πρόσωπο, τα πληρώνεις ακριβά. 

Όμως, το τίμημα είναι και το μέτρο της ελευθερίας μας.

Αγαπητέ Αλέξη, αγαπητή Δανάη, αγαπητέ Φάνη,

αγαπητοί φίλοι ποιητές,

ξαναγυρνώ σε όλους σας.

Συνεχίστε να συνομιλείτε και να διαφωνείτε, να διαλέγεστε με τον εαυτό σας και με την ποίηση, να διοργανώνετε και να συμμετέχετε σε μη τυπικές, επιτελεστικές, συναντήσεις. Συνεχίστε να διερευνάτε το πεδίο της ελευθερίας, της αυτονομίας και της αλληλεγγύης με όποια εργαλεία ο καθένας διαθέτει. Μην ξεχνάτε πως η αληθινή ζωή πορεύεται δίπλα σας, δεν χρειάζεται να την αφήσετε να σας καταπιεί αλλά μην την χάνετε από τα μάτια σας. Είστε όλοι σας παιδιά των παν/μίων, των κοινωνικών, γνωσιακών και πάλαι ποτέ οικονομικών ασανσέρ˙ δεν ξέρω πόσο βοηθά αυτό, ποια εργαλεία σάς έχει προμηθεύσει και πόσο χρήσιμα είναι. Είστε εδώ, κι αυτό είναι σπουδαίο˙ η μεγάλη κόρη μου έφυγε, την έδιωξα, ελπίζει δουλεύοντας να κάνει μεταπτυχιακό σ’ αυτό που πολύ αγαπά κι εγώ ελπίζω πως σε κάποια χρόνια θα ξαναγυρίσει σε μια Ελλάδα κάπως καλύτερη, πιο λειτουργική, πιο φιλόξενη. Εγώ θα προσπαθήσω να τελειώσω αυτό που άφησα μισοτελειωμένο χρόνια πριν, για να πάρω κατά την τότε εκτίμησή μου τη ζωή μου στα χέρια μου. Ε, λοιπόν, πάντα κάτι κερδίζουμε και κάτι χάνουμε ταυτοχρόνως, το ξέρετε ή το μαθαίνετε.

Συνεχίστε και προσπαθήστε, όπως ανακαλύψατε και περπατάτε αυτόν το νέο δρόμο συναναστροφής και ζύμωσης με τους παλαιότερους ποιητές και αυτούς της ηλικίας σας, που δικαίως σας αναγνωρίζει ο κ. Λαμπρόπουλος, να βρείτε νέους τρόπους κατοίκησης της πόλης, νέες μεθόδους να δουλέψετε, να περιηγηθείτε και να πλεύσετε στο πέλαγος της παγκοσμιοποίησης. Βρείτε νέους τρόπους ζωής, καλύτερους απ’ τους δικούς μας. 

Φτιάξτε κοινόβια με τους φίλους και τις φίλες σας, αναπαλαιώνοντας φτηνά σπίτια με τα χέρια σας, νοικιάζοντάς τα πολλοί μαζί, για να μπορείτε να τα συντηρείτε και να τα αγαπήσετε, κάτι σαν το Nosotros αλλά φανταστείτε τα σαν χώρο καθημερινότητας, με κοινά πλυσταριά, κουζίνες και ταράτσες. Φυτέψτε λουλούδια και υιοθετήστε την αλάνα της γειτονιάς σας. Φτιάξτε μικρές κοινωνικές επιχειρήσεις, 5 άνθρωποι και ούτε 1.000 ευρώ χρειάζονται (όχι άλλες ταβέρνες παρακαλώ, εκδότες ποίησης ίσως, ένα βιβλιοπωλείο γυναικών -ή LGBT, που θα ταίριαζε στη σημερινή συγκυρία- όπως αυτό που έγινε το 1983, από μέλη της Ομάδας γυναικών Φιλοσοφικής;). 

Μπέλα Ραφτοπούλου
Αδάμ και Εύα

Μοιραστείτε τις ζωές σας, όχι μόνο με το ταίρι σας, και τις αγωνίες σας όπως μοιράζεστε την ποίηση και τις απόψεις σας περί ποίησης. Ανοίξτε την καρδιά και τους χώρους σας σε αποκλεισμένους και αόρατους δυνάμει φίλους και γράψτε ποίηση, διαβάστε την δυνατά και κάντε επαναστατική την κάθε σας κίνηση, την κάθε σας μέρα. Είστε πολλοί, πολύ διαφορετικοί, μια πανσπερμία ανθρώπων και λόγων και ποιητικών, που έχει βρει έναν δρόμο συμπόρευσης. Ακολουθήστε και διευρύνετέ τον.

Με την αγάπη μου

Γιούλη

Υ.Γ.  Σας στέλνω αυτό το ποίημα με μότο του Αλέξη, σαν σήμα καπνού για κουράγιο http://mynologio.blogspot.com/2014/. Σκεφτείτε επίσης τους παππούδες σας, ανθρώπους που γεννήθηκαν μες στην κατοχή κι έζησαν στον εμφύλιο ή εν πάση περιπτώσει έζησαν τον πόλεμο, και κάποιοι απ’ αυτούς δεν έχουν σήμερα να ζήσουν, και τους παππούδες τους, που ήρθαν από τη Μικρά Ασία ή ήταν απ’ αυτούς που έβλεπαν να φτάνουν οι άλλοι από κει, και τους παππούδες τους που έφευγαν μετανάστες. Αυτοί κάπως τα κατάφεραν. Ε, λοιπόν, κι εμείς οφείλουμε να το παλαίψουμε.

---

*  Η 55άρα +  φίλη σας έδινε στο παν/μιο μάθημα για να πάρει το πτυχίο που εγκατέλειψε πριν από 35 χρόνια. Η μνήμη της δεν την βοήθησε να τα βγάλει πέρα.

** Μπαίνω στον πειρασμό να βάλω και τον εαυτό μου σ’ αυτούς (από εκδοτική και μόνο άποψη). Πρώτο βιβλίο ακριβώς πριν από τους Ολυμπιακούς (τολμώ να πω, προφητικού χαρακτήρα γι’ αυτό που επερχόταν, δες http://mynologio.blogspot.com/2013/04/), και αυτά που κρατούσα στο συρτάρι μου κατάφερα να βγουν το 2015 και ’16.

       

 ***  Επειδή η τύχη δεν είναι εντελώς τυφλή, μάλλον, ξεκαθαρίζοντας  
παλιά αρχεία έπεσα πάνω σε πρόσκληση της Συντροφιάς Γυναικών Οικονομικού για
συνάντηση (αυτά γύρω στο 1980).

****  Διότι χάρη στον δικό της νόμο, πολλοί συμπολίτες μας γλίτωσαν την απονενοημένη πτώση από την ταράτσα του σπιτιού τους.