ΔΩΡΕΑΝ                                       OPEN AIR FILM FESTIVAL ΚΑΙ ΑΣΤΑΚΟΣ ΣΤΟ ΜΠΡΑΧΑΜΙ 

Καλοκαίρι χωρίς θερινό σινεμά γίνεται;;;

Ε, όχι. Έτρεξα λοιπόν κι εγώ να δω τον περίφημο Αστακό, που για διάφορους λόγους (χρειάζεται μεγάλη και αχρείαστη παρέκβαση για να τους απαριθμήσω) δεν είχα δει. Ήταν στο αίθριο και οι γονείς της Αγγελικής Παπούλια, εκ των πρωταγωνιστών, που ήταν μαθήτρια στο Στρογγυλό (Κτίριο Ζενέτου), και πολύς άλλος γνωστός και άγνωστος κόσμος. Κάποιος στο τέλος αναρωτήθηκε αν καλώς αυτή η (δύσκολη) ταινία συμπεριελήφθη στο πρόγραμμα.

Λάτρεις του Λάνθιμου, ξέρω, υπάρχουν πολλοί, εγώ δεν συμπεριλαμβάνομαι, αλλά υπάρχουν κι αυτοί που δεν αντέχουν τις ταινίες του. Ξέρω επίσης αυτό που είδα και σκέφτηκα: άψογη σκηνοθετικά και στυλιστικά ταινία, με παράδοξο σενάριο που φέρνει σε επιστημονική φαντασία, και που έχει κάτι να πει, αλλιώτικα και σκληρότερα απ' ό,τι και όπως συνήθως λέγεται. 

Κάθε δημιούργημα τέχνης θέτει ως υπόθεση εργασίας ένα-δυο, όχι δεδομένα, ερωτήματα, και πάνω σ' αυτά επεξεργάζεται πιθανές απαντήσεις. Τι ζώο θα ήθελες να είσαι αν δεν μπορούσες να είσαι πια άνθρωπος; Αστακός. Αυτή την σαν από παιδικό παιχνίδι ερώτηση απαντά ο τίτλος του έργου.Όμως τα ουσιώδη ερωτήματα που θέτει  κατά τη διάρκεια της ταινίας δεν απαντώνται, επιτείνεται μάλιστα η αναπάντητη ερώτηση με το τραγουδάκι που ακολουθεί την τελική ζοφερή σκηνή: Τι 'ναι αυτό που το λένε αγάπη; ... Ποτέ, ποτέ κανένα στόμα δεν το 'βρε και δεν το 'πε ακόμα.

Το έργο τέχνης είναι εδώ για να θέτει ερωτήματα, να τα πραγματεύεται και στο τέλος να συνομολογεί πως ούτε κι έτσι, ούτε και τώρα, τα κατάφερε. Κι αν εδώ δηλώνεται εμφανώς και ρητώς το ζητούμενο: αγάπη, ανθρώπινες σχέσεις, αισθήματα, κοινωνική επιταγή και προσωπική ζωή, το καθαυτό ερώτημα που τίθεται μοιάζει  κάπως με την ερώτηση: τι εστί έρως, αγάπη κ.λπ. των παλιών μας λευκωμάτων, μοιάζει όμως ακόμα περισσότερο με τη βασική αρχαιοελληνική ερώτηση: Τι εστίν; τη βάση της φιλοσοφίας. Και μάλιστα πριν από την απάντηση: Έστιν ουν.... , που δοκιμάζει να δώσει κάποιες εκδοχές. 

Ρώτησα την 25χρονη κόρη μου αν είχε δει την ταινία, γυρνώντας στο σπίτι. Και βέβαια, αλλά δεν καταλάβαινε προς τι το δεύτερο μέρος. Περίεργη για μένα παρατήρηση που έχει, κατά τη γνώμη μου, ενδιαφέρουσα απάντηση:  θέση-αντίθεση-σύνθεση, αυτό το εγελιανό εργαλείο ανάγνωσης του κόσμου βοηθά και στην ανάγνωση της ταινίας. Εφόσον η κοινωνία υπεισέρχεται σε κάθε πτυχή της προσωπικής, συναισθηματικής και σεξουαλικής πτυχής της ζωής όλων (θέση), κάποιες ομάδες ατόμων, στο β' μέρος, εναντιώνονται σ' αυτό (αντίθεση), με τέτοιο όμως τρόπο που εξοβελίζει κάθε συναισθηματική και σεξουαλική ανθρωπινότητα (από-σύνθεση).  Εδώ δεν έχουμε τους συνήθεις καλούς αμερικανούς επαναστάτες, που σώζουν τον κόσμο, αλλά ένα διεστραμμένο αντικαθρέφτισμα της κοινοτοπίας ως κακού: κακό, επίσης απόλυτο και τυφλό. 

Η ταινία φαίνεται να παίζει με τις αντιστροφές συνεχώς: Η ομοιότητα και η ομοιομορφία κυριαρχούν αισθητικά και ιδεολογικά. Το αφανές ζητούμενο λοιπόν είναι η ετερότητα. Η παγαποντιά, η σκληρότητα και ο κυνισμός βασιλεύουν. Άρα η σπιρτάδα του πνεύματος και η εφευρετικότητα, το χιούμορ και η ανεκτικότητα ελλείπουν. Τα μυωπικά μάτια βλέπουν κάπως, τα τυφλά βλέπουν ακόμα καλύτερα, κατά το δίδαγμα του Οιδίποδα. Εξ ου και το συμβολικό καθρέφτισμα της τύφλωσης, στο τέλος.

Είναι πάντα ένα ερώτημα αν η αναπαράσταση του κακού οδηγεί προς τον αντίθετο δρόμο ή προς την αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Μια στιγμή λάμπει μέσα στον δυστοπικό εφιάλτη της ταινίας: όταν ακούγοντας μουσική που παίζεται ζωντανά στο καθιστικό κάποιου σπιτιού, δυο άνθρωποι ζουν αυτό το απαγορευμένο συναίσθημα της ταύτισης στον έρωτα, απαγορευμένο παντού αλλού. Μάλιστα δεν πρόκειται για εξιδανικευμένους ήρωες: ακόμα και τώρα ψάχνουν μιαν ομοιότητα, επαρκή βάση, δικαιολογητική της δυνατότητας ύπαρξης σχέσης μεταξύ τους. Το μόνο ηρωικό εδώ είναι ότι αφού δεν υπάρχει, την επινοούν και επιδιώκουν να την πραγματώσουν (χωρίς τίποτα να εγγυάται ότι θα τα καταφέρουν). Επίσης, ως ηρωική απόδραση από τον ιστό του απάνθρωπου μπορεί να ιδωθεί η μοναδική προαναγγελθείσα αυτοκτονία: επιλογή αληθινού θανάτου αντί καθημερινής τυραννίας.

Έρωτας και θάνατος είναι το δίπολο μέσα στο οποίο εγγράφεται η προβληματική της ταινίας, ακόμη κι αν αυτός ο θάνατος είναι κάτι σαν, μια προσομοίωση, μια μεταμόρφωση σε κάτι κατά τεκμήριο κατώτερο, σε μια ζωική, άλλη φυσική μορφή. Θυμάμαι μια φράση από Το Παιχνίδι του Κόσμου του Κ. Αξελού: Ο άνθρωπος είναι η αμφισβήτηση και η πρακτική εφαρμογή της φύσης, αυτός ο ίδιος ο άνθρωπος που θέτει υπό ερώτηση και μεταμορφώνει την ανθρώπινη φύση του. 

Ένα δημιούργημα τέχνης παρέχει και αυτό το έργο: την αμφισβήτηση της φύσης των πραγμάτων. Ο άνθρωπος θέτει υπό ερώτηση την ανθρώπινη φύση του και παρακολουθεί τη μεταμόρφωσή της, από υποκείμενο σε αντικείμενο, από ανθρώπινο σε μη ανθρώπινο, που ίσως βρίσκεται πολύ πέρα από αυτό που θα ονομάζαμε ζωικό, συμβολικά, κάποιες φορές όμως εντελώς κυριολεκτικά.