Ad Libitum ?

Στον Απρίλη πια, μετά έναν ολόκληρο Μήνα Ποίησης και τις πολλές διαφορετικές εκδηλώσεις του, κατάφερα να παρακολουθήσω μια μουσική παράσταση αφιερωμένη στον ποιητικό λόγο, η οποία επαναλήφθηκε, στον Φιλοπρόοδο Όμιλο Υμηττού, που παρεμπιπτόντως ετοιμάζει εδώ και καιρό και θα λειτουργήσει σύντομα δανειστική βιβλιοθήκη με ιδιαίτερο βάρος στην ποίηση (http://foymittos.blogspot.gr).

Μια ντουζίνα νεαρά άτια (συγνώμη, παιδιά) από 20 ως το πολύ 30 ετών, μουσικοί και ερμηνευτές, με την υποστήριξη του ΦΟΥ και της Μικρής Άρκτου, διέσχισαν την απόσταση από τη Σαπφώ στην Κατερίνα Γώγου και τη Λένα Παππά, από τον Οδυσσέα Ελύτη στον Μιχάλη Γκανά και τον Γιάννη Ευθυμιάδη.

Νομίζω πως μόνο ανάποδα (από το τέλος προς την αρχή) μπορεί κανείς να δει και να ερμηνεύσει ως προς την ουσία της αυτή την εκδήλωση: Ο Γιώργος Καραχάλιος διάβαζε, μεταξύ των μελοποιημένων ποιημάτων, καθισμένος σε μια μπερζέρα επί σκηνής, μαζί με τους νεαρούς αλλά και χώρια, ως συμμετέχων και ως παρατηρητής ταυτόχρονα, αποσπάσματα από το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη Ad Libitum ( Κατά βούληση) και από τα Ανοιχτά Χαρτιά.

Ολοκλήρωσε την ανάγνωσή του με το τέλος του ποιήματος:

είναι που πλέον δε νογάει κανένας
               τι πάει να πει αντανάκλαση μεσημεριού
               πώς κι από πού ακουμπάει τ' ωμέγα στο άλφα
               ποιος εντέλει αποσυνδέει τον Χρόνο

                            Ad Libitum.

ΥΓ. Μόνο που υπάρχει και μια διαφορετική εκδοχή: μη με πιστεύετε

               όσο γερνώ τόσο λιγότερο καταλαβαίνω

                                  η πείρα μού ξέμαθε τον κόσμο

Εξερευνώντας κι εμείς, ως παλαιότερη γενιά, πώς η πείρα μάς ξεμαθαίνει τον κόσμο, αναζητώντας κι εμείς (που μεγαλώσαμε μ’ αυτά τα τραγούδια και μας έμαθαν τον κόσμο όταν αυτά τα παιδιά γεννιούνταν) πού ακουμπάει τ' ωμέγα στο άλφα, επανεφευρίσκουμε τον τρόπο με τον οποίο τέτοιες συνεργασίες πραγματώνονται. Καθώς γερνάμε και λιγότερο καταλαβαίνουμε, ψάχνοντας να ξανακερδίσουμε το (χαμένο;) Χρόνο, χρειαζόμαστε τη δροσιά, τη ματιά, την αχαλιναγώγητη ακόμα ορμή νέων ανθρώπων για να τους δείξουμε και να μας δείξουν, να τους μάθουμε και να μας μάθουν ξανά τον κόσμο. Καθώς μεγαλώνουν, οφείλουμε να τους βοηθάμε να δοκιμάζουν νέες γι’ αυτούς γνώσεις παλαιών, ευγενών τρόπων μύησης στο τώρα εν σχέσει με το παρελθόν. Να θέτουμε μπρος στα μάτια τους έναν κόσμο όπου εκτός του fb και του κινητού, υπάρχουν ενδιαφέροντες τόποι. Πέρα από τα τρέχοντα, υπάρχει μια μουσική-ποιητική παράδοση που συγκινεί αίθουσες γεμάτες κόσμο που σιγοτραγουδά συμμετέχοντας. Υπήρξε –μας είπε ο Π. Καρασούλος– ένα πραγματικό σεμινάριο γι’ αυτά τα παιδιά η συνεργασία μεταξύ τους και η μαθητεία στον κόσμο αυτού που παλιότερα με καμάρι θα ονομάζαμε έντεχνο τραγούδι.

Θυμήθηκα, βλέποντας το γκρίζο κεφάλι του Γιώργου, τον πατέρα μου όταν έσπαγε τα τζάμια του ΦΟΥ, επειδή η κόρη του, σε αντίστοιχη με των παιδιών αυτών ηλικία, βρισκόταν σε χώρο προοδευτικό, ψυχαγωγούμενη με φίλους της. Τα χρόνια πέρασαν, κοντέψαμε να ξεχάσουμε τι είναι προοδευτικό ή αριστερό ή δεξιό, μέχρι που ξεπερασμένα εμφυλιοπολεμικά σύνδρομα ωθήθηκαν και πάλι στο προσκήνιο από μια δεξιά κυβέρνηση που προσπαθεί να ορίσει με βάση αυτά το αριστερό (ασχέτως αν το αριστερό δεν μπορεί ακόμη να ορίσει τον εαυτό του επακριβώς). Κι έτσι, τραγούδια και ποιήματα που κάποτε έμοιαζαν αντιστασιακά επανέρχονται, με μια απόχρωση παρόμοια, όχι ως απολιθώματα αλλά ως βάση για μια καινούργια σκέψη σε μια νέα εποχή, μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και την απομυθοποίηση του (παρ’ ημίν) ανύπαρκτου.

Θυμήθηκα, την πλησμονή της χαράς  μας το 1981, όταν μια αλλαγή πολιτική θεωρήσαμε πως θα έφερνε ουσιαστική αλλαγή των πραγμάτων και μια νέα πορεία για τη χώρα. Το πόσα χρόνια χρειάζονται για να διαψευστούν τα οράματα, για να προσγειωθεί ανώμαλα μια ολόκληρη χώρα (τη βοηθεία των τότε επαναστατών) σε πεδίο βολής. Ένα ναρκοπέδιο αέναο, όπως το έχει περιγράψει και ο Ελύτης:

Είναι γεγονός

έχω μπει για τα καλά μέσα στο ναρκοπέδιο
               διό και δεν φοβάμαι να μιλήσω
               να μη λύσω το αίνιγμα
               που ευχήθηκαν κι οι εχθροί μου κάποτε

αγνοώντας πόσο άχρηστο είναι να επαγγέλλεσαι τον σκοτεινό.

Παρακολούθησα κι άλλες εκδηλώσεις με μελοποιημένη ποίηση. Τρεις απ’ αυτές που κατάφερα να δω είχαν διοργανωθεί στο πλαίσιο εκδηλώσεων παράλληλων με την έκδοση 14 τόμων ποίησης 12 Ελλήνων ποιητών από την Καθημερινή.  Στο Μικρό Παλλάς, στην επίσημη παρουσίαση της σειράς, όπου ο Π. Μπουκάλας αναφέρθηκε στον τρόπο ανθολόγησης: «Δεν φτιάχνουμε κανόνα ούτε θέλουμε να φτιάξουμε μια Εθνική Ελλάδος» είπε, και πρόσθεσε ότι επιδιώκεται η ανθολόγηση να αποκτήσει «ένα λαϊκό χαρακτήρα, ώστε ν’ ανοίξει την όρεξη για διάβασμα. Γιατί η προσδοκία είναι να διαβαστούν τα ποιήματα», έτσι ώστε να λειτουργήσουν ιαματικά στις ανθρώπινες αγωνίες. Στο Πανεπιστήμιο, με μαθητές 6 σχολείων της Αττικής, και στο ναό του Αγ. Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, όπου αναγνώστηκαν ποιήματα και ακούστηκαν ύμνοι της Μεγάλης Εβδομάδας.

Ίσως έτσι, μ’ έναν συνδυασμό στοιχείων παράδοσης που μπολιάζονται με τη συγχρονία, την αγάπη για κοινούς τόπους όπως η ποίηση, να αίρονται οι ου-τόποι στους οποίους σήμερα ζούμε, να αντιμετωπίζονται οι βαθιές συγκρούσεις που ελλοχεύουν στο δρόμο μας, να επιτυγχάνονται οι συζεύξεις που συγκροτούν την ύπαρξή μας: ακούμε ποίηση του Ρίτσου (Επιτάφιος) γραμμένη για τη μάνα ενός καπνεργάτη [(Θεσσαλονίκη. Μάης τοῦ 1936. Μιὰ μάνα, καταμεσὶς τοῦ δρόμου, μοιρολογάει τὸ σκοτωμένο παιδί της. Γύρω της καὶ πάνω της, βουΐζουν καὶ σπάζουν τὰ κύματα τῶν διαδηλωτῶν - τῶν ἀπεργῶν καπνεργατῶν. Ἐκείνη συνεχίζει τὸ θρῆνο της)] μέσα στον κεντρικό ναό του Κολωνακίου (όπως έμαθα εκείνη τη μέρα από την Όλγα Σελλά, η οποία προλόγισε την εκδήλωση, την αγιογράφηση έχει κάνει ο Σπύρος Βασιλείου) και είμαστε τόσο συγκινημένοι όσο κι αν Η ζωή εν Τάφω είχε γραφτεί για το νεκρό αδελφό μας.

Τελειώνω, ξαναγυρνώντας στην αρχή του ποιήματος του Ελύτη Ad Libitum που μας διάβασε στο ΦΟΥ ο αφηγητής, επισημαίνοντας τις δυο εμμονές που αποτέλεσαν τον μίτο της εκδήλωσης: ποίηση και ελευθερία, δική μας και του τόπου.

Είμαι άλφα χρονών κι Ευρωπαίος έως τη μέση

των Άλπεων ή των Πυρηναίων

το χιόνι μήτε που άγγιξα ποτέ

δεν υπάρχει ούτ’ ένας που να μ’ εκπροσωπεί

πόλεμος και ειρήνη μ’ έφαγαν από τις δύο μεριές

ό,τι απομένει αντέχει ακόμη 

ως πότε

φίλοι

θα σηκώνουμε το αφορεσμένο παρελθόν

γιομάτο βασιλιάδες και υπηκόους

προσωπικά

νιώθω σαν αποπλανημένο κυπαρίσσι…