ΠΟΛΗ και ΠΟΛΕΜΟΣ

 

                                               Φωτ.: Eva Pontikaki

ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ 

Αποσπάσματα ΣΚΕΨΕΩΝ του ΑΞΕΛΟΥ

 για τον προσωκρατικό διανοητή και 

κάποιες ΣΚΕΨΕΙΣ μας για το ΣΗΜΕΡΑ

 

Το πολιτικό όραμα τού Ηράκλειτου είναι 

τραγικό, όπως είναι τραγική όλη η σκέψη

του. Η σκέψη αυτή επωμίζεται να δείξει

στους ανθρώπους τα δεσμά-δεσμούς 

που τους κρατούν. Η πόλη είναι αυτό 

που εμπεριέχει τον πόλεμο, τη δικαιο-

σύνη και τον νόμο· ο νόμος –και ακόμα

περισσότερο η δικαιοσύνη– είναι που

 «πρέπει» να εμπεριέχει τον πόλεμο

και την πόλη. Μολοντούτο, υπάρχουν 

επίσης στον κόσμο ο πόλεμος (και η

διχόνοια) και η ύβρις, που εκδηλώ-

νονται με βία στην κοινωνική ζωή

των ανθρώπων. 

Διότι ο πόλεμος και η διχόνοια

εκφράζονται επίσης μέσω της πόλης,

της δικαιοσύνης και του νόμου, και

 η ύβρις απειλεί πάντα την αρμονία…

 

ΥΠΟΝΟΕΙ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΟΤΙ Η ΥΒΡΙΣ 

ΕΙΝΑΙ, ΔΥΝΑΜΕΙ, ΑΙΤΙΑ ΔΙΧΟΝΟΙΑΣ ΚΑΙ

 ΠΟΛΕΜΟΥ; ΚΑΙ ΠΟΣΕΣ ΥΒΡΕΙΣ 

ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΤΡΕΞΟΥΝ ΩΣΤΕ Ο 

ΠΟΛΕΜΟΣ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

 

Καθώς η ύβρις είναι μία πράξη βίας που 

θέτει υπό αμφισβήτηση τη ροή τού κό-

σμου, επιφέρει σκληρή τιμωρία· η τιμω-

ρία όμως είναι ενίοτε υπερβολικά βίαιη

κι έτσι συνιστά νέα ύβρη. Οι υβριστικές 

πράξεις και οι αντίστοιχες σ’ αυτές

ποινές σχηματίζουν μιαν αδιάσπαστη

αλυσίδα. Η ύβρις εκδηλώνεται επίσης

πολύ συγκεκριμένα στο εσωτερικό τής

πόλης, ως παράβαση των νόμων τής

δικαιοσύνης, ξεπατίκωμα των θείων νό-

μων που διοικούν την Ολότητα. Η 

ύβρις δεν παραβαίνει μόνον τους κοινω-

νικούς νόμους· κατά τη διάρκεια της 

ανθρώπινης ύπαρξής του, το άτομο

γίνεται διαρκώς βορά των υβριστικών

τάσεων, οι οποίες το εξωθούν στο να 

θέλει να υπερβεί τα προσίδια όριά 

του και να υποκαταστήσει εκείνο 

που τού είναι ανώτερο. Ο 

μύθος τού Προμηθέα, όπως ζωντανεύει

στο έργο τού Ησίοδου και κυρίως του

Αισχύλου, μπορεί να μάς βοηθήσει να

κατανοήσουμε καλύτερα την 

ηρακλείτεια αντίληψη για την ύβρη.

 

ΜΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ 

ΥΒΡΕΩΝ: ΜΙΑ ΠΡΩΗΝ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ

ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΕ ΠΡΩΗΝ ΧΩΡΑ ΕΠΙΡΡΟΗΣ

ΤΗΣ ΓΙΑΤΙ  ΑΙΣΘΑΝΕΤΑΙ ΣΤΡΙΜΩΓΜΕΝΗ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ

ΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΤΟ ΠΑΙΞΕΙ ΜΟΝΑΔΙΚΗ

ΑΛΛΑ ΚΙ ΕΠΕΙΔΗ ΕΧΕΙ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ

ΚΑΙ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΠΟΥΛΗΣΕΙ ΟΠΛΑ, ΕΝΩ

ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΠΟΥ ΕΝΣΑΡΚΩΝΕΙ ΤΟΝ

ΠΡΟΕΔΡΟ ΣΕ ΕΝΑ ΕΡΓΟ, ΕΚΛΕΓΕΤΑΙ

ΚΑΙ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ ΣΑΝ ΣΤΟ

ΕΡΓΟ, ΔΙΑΤΗΡΩΝΤΑΣ ΕΠΙΤΗΔΕΙΑ 

ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΦΟΡΟΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥΣ

ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ. ΒΛ.

ΕΔΩ: ΟΣΟΙ ΕΞΕΘΡΕΨΑΝ ΤΟΝ ΠΟΥΤΙΝ. 

ΟΛΟΙ ΥΠΕΡΒΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΡΟΣΙΔΙΑ

ΟΡΙΑ ΤΟΥΣ.

 

Το θέμα τής ύβρεως είναι ένα από τα με-

γάλα θέματα της αρχαίας ζωής. Ο άνθρω-

πος συνδέεται με τον κόσμο και τους 

θεούς, με την πόλη και τους νόμους της· 

το να θέλει να υπερβεί αυτά τα περι-

γράμματα που τον περιέχουν καθορί-

ζοντάς του τα όριά του, σημαίνει ότι 

διαπράττει μία πράξη ύβρεως. Το 

έγκλημα της ύβρεως επισύρει 

ανυπερθέτως την τιμωρία του,

τη νέμεση, της οποίας μία μορφή

είναι η τρέλα που καταλαμβάνει τον

υβριστή, προκαλώντας την ποινή η

 οποία βοηθάει να εξιλεωθεί το λάθος.

 

ΜΙΑ ΤΡΕΛΑ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. 

ΟΤΑΝ ΦΤΑΝΕΙ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ 

ΓΕΙΤΟΝΑ, ΔΕΝ ΑΡΓΕΙ ΝΑ ΦΤΑΣΕΙ 

ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΙΚΟ ΣΟΥ. ΕΙΜΑΣΤΕ 

ΟΛΟΙ ΔΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ. 

ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ, ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ 

 Ή ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ,

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ, ΘΑ ΔΕΙΞΕΙ…

ΜΙΑ ΤΡΕΛΑ Η ΥΠΟΔΑΥΛΙΣΗ

ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΜΕ ΟΠΛΑ ΚΑΙ

ΠΡΑΞΕΙΣ. ΜΙΑ ΤΡΕΛΑ Η ΑΙΣΘΗ-

ΣΗ ΤΗΣ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΙΑΣ  Ή 

ΤΟ ΑΝΑΠΟΔΟ, ΟΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΥ 

ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΝΑ ΑΠΟΔΕΙΞΟΥΝ  

Ή ΝΑ ΕΠΙΦΕΡΟΥΝ ΤΗΝ 

ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΙΑ.

 

Ο Ηράκλειτος, ως αληθινός στοχαστής

που είναι, δεν δύναται να σκεφτεί παρά

αυτό που είναι, δηλαδή αυτό που

γίνεται. Δεν «δικαιολογεί» τα φαινόμενα

ούτε και τα «αρνείται»· κοιτάζει με

νηφαλιότητα πώς, όλα αυτά που είναι,

δικαιώνονται από την αναγκαία

παρουσία τους, έρχονται σε διαπάλη

και απορρίπτονται από αυτό που γίνεται.

Όντας για τον Ηράκλειτο (και για τον Κό-

σμο) ο πόλεμος συγχρόνως δραστικός

και αληθινός, θα ήταν παιδαριώδες να

ονειρευτεί κανείς την κατάλυσή του,

πράγμα που, κατά τη γνώμη

του, έκανε ο Όμηρος…

 

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ 

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ. ΕΛΠΙΣΑΜΕ ΠΩΣ 

ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ 

ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΣ ΔΕΝ ΘΑ ΤΟ 

ΞΑΝΑΖΗΣΟΥΜΕ. ΟΜΩΣ ΤΑ 

ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΩΝ ΔΥΝΑΤΩΝ, 

ΠΑΝΤΑ ΘΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 

ΑΦΟΥ ΟΙ ΜΕΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΤΟΥΣ ΔΕ 

ΚΑΙ ΤΟΥΜΠΑΛΙΝ…  ΒΛ. ΕΔΩ: 

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ 

ΝΑΤΟ-Ε.Ε. ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΑΣ, 

ΟΤΑΝ ΠΑΛΕΥΟΥΝ ΤΟ ΡΩΣΙΚΟ ΜΕ 

ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΒΟΥΒΑΛΙ, 

ΤΑ ΒΑΤΡΑΧΙΑ -ΒΛ. ΕΥΡΩΠΗ 

(ΠΛΗΝ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΙΣΩΣ, ΑΝ 

ΚΑΙ ΜΑΛΛΟΝ ΟΧΙ ΑΒΡΟΧΙΣ 

ΠΟΣΙΝ) ΚΑΙ ΟΥΚΡΑΝΙΑ- ΤΗΝ 

ΠΛΗΡΩΝΟΥΝ ΑΝΑΠΟΔΡΑΣΤΩΣ. 

ΚΑΙ ΠΟΔΟΠΑΤΟΥΝΤΑΙ ΑΜΑΧΟΙ.

 

Για τον Ηράκλειτο, η δομή τής 

κοινωνικής ζωής των ανθρώπων, η 

πόλη, υπάρχει αυτοδικαίως, και

ξέρει ότι εάν αυτή η πόλη δονείται

διηνεκώς από διαμάχες, αυτός

δεν μπορεί τίποτε να αλλάξει…

 

Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΤΡΙΔΑ ΔΟΝΕΙΤΑΙ

ΔΙΗΝΕΚΩΣ ΑΠΟ ΔΙΑΜΑΧΕΣ, 

ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ 

ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ: Η ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ 

ΜΕ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟ. 

ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ 

(ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΗ ΟΛΗ ΚΙ 

ΟΛΗ Η ΧΩΡΑ ΜΑΣ), ΤΟ ΔΙΚΟ 

ΜΑΣ ΒΟΥΒΑΛΙ ΠΟΔΟΠΑΤΑ 

ΟΛΟΥΣ ΟΣΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ 

ΝΑ ΤΟ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΟΥΝ ΣΤΟ 

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΜΑΝΤΡΙ, 

ΒΡΥΧΩΜΕΝΟ ΠΡΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ. 

ΕΥΤΥΧΩΣ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΑΥΤΗ 

ΤΗ ΦΟΡΑ ΜΕ ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΑΛΟΓΟ 

ΖΩΟ ΕΧΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ. 

ΒΛ. ΕΔΩ: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ 

1944-2022. 78 ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΓΧΩΡΕΙ 

ΤΟΥΣ ΝΑΖΙ.

 

Η πόλη είναι η μορφή που εμπεριέχει τη 

δημόσια και ιδιωτική ζωή των Ελλήνων. 

Εάν ο πόλεμος είναι συμπαντικός, η πό-

λη είναι εξίσου για όλους κοινή και 

εκφράζει τον συμπαντικό λόγο. Μπορεί

το συγκεκριμένο και ιδιαίτερο

περιεχόμενο της πόλης να είναι κακό,

διεφθαρμένο και μολυσμένο, την

πόλη όμως –μορφή συγκεκριμένη

τού συμπαντικού– πρέπει να την

υπερασπίσουν ούτως ή άλλως. 

Δεν μπορεί κανείς να την

αρνηθεί, γιατί η πόλη εμπεριέχει

το καλύτερο και το χειρότερο.

… ο άξιος πολίτης πρέπει να

στηρίζεται στην πόλη και

στηριζόμενος σ’ αυτήν,

να την στηρίζει.

 

ΑΥΤΟ ΠΟΥ Η ΠΟΙΗΤΡΙΑ ΓΑΛΑΤΕΙΑ

ΕΙΠΕ: ΕΙΚΟΝΑ ΣΟΥ ΕΙΜΑΙ

ΚΟΙΝΩΝΙΑ/ΠΟΛΗ/ΠΟΛΕΜΕ

ΚΑΙ ΣΟΥ ΜΟΙΑΖΩ, ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΙ

ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ.

ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΑΠΟΘΑΡΡΥΝΣΗ ΚΑΙ

ΤΗ ΒΑΘΥΤΑΤΗ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ

ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΗΝΕΚΕΙΣ ΠΡΟΔΟΣΙΕΣ

ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΑΣ

ΤΑΓΩΝ, ΚΑΙ ΜΙΛΩ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΕΝΤΕΛΩΣ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΑΣ, ΑΠΟ ΤΗ ΦΟΥΣΚΑ ΤΟΥ

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ ΕΠΙ ΣΗΜΙΤΗ

ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΤΑ ΦΑΓΑΜΕ

ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, ΟΦΕΙΛΟΥΜΕ

ΩΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΝΑ ΣΤΗΡΙΞΟΥΜΕ

ΤΟΝ ΤΟΠΟ, ΠΑΡΑ ΤΟ ΔΙΕΦΘΑ-

ΡΜΕΝΟ ΠΟΙΟΝ ΤΩΝ 

ΚΥΒΕΡΝΩΝΤΩΝ ΣΗΜΕΡΑ.

 

Η τελευταία λέξη της σκέψης του

πάνω στην πόλη δεν είναι ο νόμος 

αλλά η δικαιοσύνη.

Η δικαιοσύνη είναι η μεγάλη ισχύς 

που εξασφαλίζει τη συνοχή και

την κανονικότητα του κοσμικού 

γίγνεσθαι μέσω του πολέμου και 

της διχόνοιας. Η ίδια δικαιοσύνη 

είναι επίσης η ψυχή τού νόμου που 

συγκρατεί την πόλη… ΒΛ. ΕΔΩ:

ΙΚΕΤΕΥΕ ΓΙΑ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΣΤΗ 

ΖΩΗ. Στον Ηράκλειτο, αυτή η 

διαπάλη είναι δικαιοσύνη, και 

δικαιοσύνη τόσο αναγκαία

καθ’ όσον εμφανίζεται στον κόσμο 

ως πεπρωμένο. Το ερώτημα 

ωστόσο των σχέσεων τής

(γενικής) δικαιοσύνης με το 

(συγκεκριμένο) δίκαιο 

παραμένει ανοιχτό.

 

ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΛΠΙΣΟΥΜΕ 

ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙ-

ΟΣΥΝΗ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΟΝ 

ΠΟΛΕΜΟ; ΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ 

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ; ΘΑ ΤΙΜΩ-

ΡΗΘΕΙ Η ΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΥΒΡΙΣ; 

ΠΟΙΑ ΝΕΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΘΑ 

ΒΡΕΘΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ 

ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗ; ΠΟΙΑ ΝΕΜΕΣΗ; 

ΒΛ. ΕΔΩ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ;

 

Στο βάθος τής σκέψης τού

Ηράκλειτου βλέπουμε να

διακρίνονται σαφώς ο πόθος

και η βούληση για μια αληθινή

ανθρώπινη κοινότητα, η οποία πραγ-

ματοποιεί αυτό που η ανθρώπινη

κοινωνία πραγματοποιεί ατελέστατα.

Η πολιτική σκέψη του Ηράκλειτου

είναι, χωρίς καμιά αμφιβολία, σε

συμφωνία με την κοινωνική

πραγματικότητα στο εσωτερικό

τής οποίας αυτή αναπτύσσεται·

περισσότερο ακόμα, αυτή θεμε-

λιώνει την εγκυρότητα του νό-

μου πάνω στην ίδια την τάξη

του κόσμου…

 

Ο ΑΞΕΛΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΕΙ 

ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΩ ΣΤΟ 

ΘΕΜΑ  ΠΟΛΗ και ΠΟΛΕΜΟΣ

ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ 

ΚΑΘΕ ΠΟΛΙΤΗ, ΣΤΟ       

ΗΘΟΣ ΑΝΘΡΩΠΩ ΔΑΙΜΩΝ 

ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ:

 

Ίσως, οφείλουμε να

παλεύουμε με τον θάνατο στην

 ψυχή κατά του θανάτου τής ψυχής.

Η αναλογία θυμού και ψυχής 

δεν είναι αλγεβρική αλλά δραματική.

Ο άνθρωπος είναι το ον που, 

τοποθετημένο ανάμεσα στο ζώο και

στον θεό, έχει όλα τα άλγη τού 

κόσμου προκειμένου να οικοδομήσει

για τον εαυτό του ένα ήθος[1]…

---

[1] Aπό το σχολείο της κόρης μου: 

«Ενημέρωση για εγγραφή της πρώτης
μαθήτριας-πρόσφυγα από την Ουκρανία» 
Αγαπητοί γονείς και κηδεμόνες σας ενημε-
ρώνουμε ότι από σήμερα η σχολική μας 
κοινότητα φιλοξενεί μια 13χρονη μαθήτρια 
από την Οδησσό της Ουκρανίας. Ένα παιδί 
που στην τρυφερή αυτή ηλικία βίωσε 
την τραυματική εμπειρία του πολέμου και 
του βίαιου ξεριζωμού από την πατρίδα 
της και τους συγγενείς της. Προέρχεται 
από μια πόλη που έχει άρρηκτους 
ιστορικούς δεσμούς με τον ελληνισμό, 
την πόλη από όπου ιδρύθηκε η Φιλική 
Εταιρεία που οργάνωσε την Ελληνική 
Επανάσταση, μία πόλη όπου ζει μια 
ακμαία ελληνική ομογένεια. Η σχολική 
μας κοινότητα θα σταθεί αλληλέγγυα 
στην ομαλή ενσωμάτωση της μαθήτριας 
στο σχολικό περιβάλλον και στην καλ-
λιέργεια κλίματος αποδοχής και ισότιμης 
ένταξης όλων των μαθητών/τριών 
χωρίς διακρίσεις στο πλαίσιο των αρχών 
της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης. Ο 
ελληνισμός που έχει γευτεί στο παρελθόν 
το πικρό ποτήρι της προσφυγιάς και 
του ξεριζωμού (φέτος συμπληρώνονται 
100 χρόνια από τη Μικρασιατική Κατα-
στροφή) έχει αποδείξει έμπρακτα ότι
είναι ένας φιλόξενος λαός. Σας 
ευχαριστούμε εκ των προτέρων 
στην αρωγή σας, ώστε να γίνει το 
σχολείο μας μια ανοικτή και ζεστή 
αγκαλιά για όλους/ες τους/τις 
μαθητές/τριες χωρίς διακρίσεις. 

Ιδού το ήθος, ιδέ ο άνθρωπος.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ στον ΣΠΟΡΟ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ στις 25/3/2022.